A WORLD PRESS

SURİYE SAVAŞI’NIN TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİNE YANSIMASI

Dr. Tayfun Atmaca 2.Ekim. 2021

2011 yılında Suriye’de iç savaş başladığında Türkiye ve ABD, Esad’ın devrilmesi, Suriye’de yeni bir hükümet kurulması ve muhaliflere bu kapsamda destek verilmesi gibi konularda fikir birliğinde bulunmuştur. Fakat başlangıçta Türkiye-ABD ilişkilerine işbirliği yönünden etki eden iç savaş, süreç ilerledikçe iki ülke ilişkilerinde bozucu etkide bulunmuş ve önemli bir geçmişi olan Türkiye-ABD ilişkilerini tarihte hiç olmadığı kadar olumsuz etkilemiştir. İki ülke ilişkilerindeki ilk fikir ayrılığı Esad’ın devrilmesi meselesinde yaşanmıştır. 2014 yılında Esad’ın muhaliflere karşı kimyasal silah kullanması ve Türkiye’nin ABD’den beklediği tepkiyi görememesi, iki ülke ilişkilerindeki ilk hayal kırıklığı ve ilk yol ayrımı niteliğinde olmuştur.  

Zaman ilerledikçe Suriye iç savaşı, ilişkilerde kendini daha fazla hissettirmiş ve belli konularda iki ülkenin politikalarında stratejik ayrılıklara neden olmuştur. Suriye iç savaşı, Türkiye-ABD ilişkilerinde 2014’ten sonra bariz derecede belirleyici bir role sahip olurken, bunların yanında iç savaşla alakalı olmayan ama ikili ilişkilerde Suriye iç savaşı’nın etkisini çarpan etkisiyle arttıran çeşitli olaylar yaşanmıştır.  

Yaşanan Gelişmeler

Suriye iç savaşı’ndan bağımsız olarak Türkiye-ABD ilişkilerinde 2014 sonrası çok önemli gelişmeler ve kırılma noktaları yaşanmış ve bu gelişmeler Suriye iç savaşı’nın iki ülke ilişkilerine etkisini dolaylı olarak arttırmıştır. Ayrıca yaşanan bu gelişmeler iç savaşın iki ülke ilişiklerinde perçinleyici etkisi olmuştur.

Özellikle 2014 sonrası yaşanan 2016 yılındaki 15 Temmuz Darbe Girişimi ile iki ülke ilişkilerinde hat safhaya çıkan gerginlik, Suriye özelinde yaşanan ağır anlaşmazlığı daha da körükleyerek ikili ilişkileri adeta meydan okuma noktasına getirmiştir. 

2017 yılının sonlarına doğru yaşanan S-400 sorunu, Suriye özelinde Türkiye-ABD ilişkilerini dolaylı olarak etkileyen bir diğer gelişme olmuştur. Türkiye’nin ABD ile yaşadığı sorun ve Türkiye’nin yanı başında Suriye’de yaşanan iç savaş, Türkiye’nin güvenlik tehdidi algısının yükselmesine ve güvenliği için hava ve füze savunma sistemi alma girişimlerinin artmasına sebep olmuştur. Bu konuda ABD’den bir türlü olumlu sonuç alamayan Türkiye, sonunda Rusya yapımı S-400 hava ve füze savunma sistemini temin etmeye karar vermiş ve bu karar Suriye iç savaşı’nın Türkiye-ABD ilişkilerine de olumsuz olarak yansımıştır. Çünkü karşılıklı güven bunalımı Suriye’de yaşanan anlaşmazlıkların uzlaşma zeminini zayıflatmıştır. ABD’li yetkililerden Türkiye’nin bu girişimine tepkiler gecikmese de Türkiye, Suriye’de yaşanan güven bunalımından dolayı bu konuda kararlılığından taviz vermemiştir. 

2019 yılında ABD’nin Temsilciler Meclisinden geçen sözde Ermeni Soykırımı tasarısı ve yine Türkiye’nin NATO’nun F-35 savaş uçağı programından çıkarılması, Suriye iç savaşı’nın iki ülke ilişkilerinde yarattığı gerginliğin dolaylı yoldan etkileri olduğu gibi iki ülkenin Suriye’de yürütülen politikalarından taviz verilmemelerinin de sebepleri olmuştur. 

ABD’nin Türkiye’ye yönelik yürüttüğü çeşitli hukuk davaları Suriye iç savaşı’nın iki ülke ilişkilerindeki olumsuz etkilerini körüklemiştir. Türkiye’nin Suriye’nin çözümüne yönelik Rusya ve İran ile yürüttü ASTANA süreci de iki ülke ilişkilerinde Suriye iç savaş’ının etkisini arttırmış ve ikili ilişkileri güvensizleştiren gelişmeler olmuştur. 

Yapılması Gerenler

-Türkiye ve ABD, Suriye iç savaşı’nda ‘taktiksel’ ayrılıklardan ziyade özellikle kuzey Suriye’de tam bir ‘stratejik’ ayrılık yaşamıştır. Çünkü Türkiye’nin PKK’nın uzantısı olarak gördüğü PYD/YPG ile ABD’nin Kobani krizinden sonra aşamalı olarak kurumsallaşan ilişkisi ve PYD/YPG’nin ABD’nin ‘vekil aktörü’ olma meselesi, Türkiye ve ABD arasında tam bir stratejik farklılık, hatta rekabet ortamı yaratmıştır. Gelinen son noktada, ABD’nin uzun zamandan beri PYD ve YPG konusunda ortaya koyduğu kararlılığın önüne geçebilecek politikaların süratle üretilmesidir. Türkiye’nin güney sınırlarına bitişik olarak kurulması planlanan “Kürt Devleti” oluşumunun engellenmesi kapsamında, ortak çıkarlar zeminin de buluşularak, Türkiye, Rusya, İran ve Suriye devletlerinin kararlı duruşları ile ABD’nin bu girişiminin berteraf edilmesinin yolları aranmalıdır. Ayrıca bölge güvenliği açısından büyük değer taşıyan ÖSO (Özgür Suriye Ordusu) ve diğer unsurların PYD ve YPG yapılanmasına karşı bir güç olarak sayıları ve askeri potansiyelleri artırılarak, dinamik bir şekilde muhafaza edilmeleri sağlanmalıdır.

-Ayrıca Esad’ın gitmesi ile oluşacak belirsizlik konusunda ABD’nin İsrail’in güvenliği açısından Esad’ın gitmesine mesafeli yaklaşması, Türkiye ile ABD’nin yaşadığı bir diğer stratejik farklılıktır. ABD’nin stratejik  planlarını bozmak adına, Mısır devleti ile olduğu gibi Suriye yönetimi ile de yakın temasta bulunulması, kurulan oyunların bozulması adına kayda değer görülmektedir.

-Diğer yandan, Suriyenin toprak bütünlüğü ve nüfus hareketliliğinin kontrol altına alınması hususlarının uluslararası toplantılarda sürekli olarak ifade edilmesi noktasından hareketle, Suriyeli göçmenlerin 2023 yılından önce,  belli bir plan dahilinde ülkelerine dönmelerine hız verilmesinin gerekliliği üzerinde çalışılmalıdır.

-Suriye iç savaşı’nın Türkiye’nin hem ABD ile ilişkilerinde hem de dış politikasında bir dönüşümün başlangıcı ihtimalini doğuracak potansiyeli barındırması konusu her ne kadar “geleceğin belirsizliği” içerisinde bir iddia olsa da içerisinde barındırdığı argümanlar ile bir dönüşüm yaşadığı gözlemlenmektedir. Suriye iç savaşı ile birlikte Türkiye’nin yükselen “güvenlik tehdidi algısı” ve bunun bir “beka meselesi” olarak ortaya çıkması, ABD’ye olan güveni, Suriye iç savaşı ile birlikte en minimum seviyeye çekmiştir. Bu yüzden Türkiye’nin kendi güvenliği için ABD’nin Soğuk Savaş’tan beri rakibi olan Rusya ile S-400 konusunda anlaşmaya varmasına neden olmuş, NATO üyesi Türkiye’nin bu hamlesi, bu hava savunma sisteminin F-35 uçak projesi ile olan koordinasyonu da dahil pek çok sorunu beraberinde getirmiştir. S-400 meselesi her ne kadar Suriye iç savaşı’nın ilişkilere dolaylı bir etkisi olsa da bir ABD başkanı ilk defa Türkiye’yi birincil kişi olarak hedef alıp twitter üzerinden tehdit etmesi ve yaşanan süreç bu dönüşümün ipuçlarını vermektedir. Bundan sonrası adına, Türkiye’nin ABD’ye rağmen atmış olduğu adımlardan ksesinlikle geri dönmemesi gerekmektedir. Yapılacak bir hata, Türkiye’nin ABD ve Rusya arasında kalmasına ve  hırpalanmasına neden olacaktır.

Sonuç olarak, iç savaşların devletlerarasındaki ilişkilere etkisi ampirik çalışmalarda ispatlandığı üzere daha çok negatif yönlü olduğu bilinmektedir. Suriye iç savaşı da bütün aktörler üzerinde olduğu gibi Türkiye-ABD ilişkilerinde negatif etkilerde bulunmuştur. Özellikle iç savaşın bugünkü şeklinin alındığı 2014’den yılından 2021 yılına kadar Suriye iç savaşı’nda ikili ilişkiler, doğrudan olduğu gibi bu doğrudan etkilere çarpan etkisi yapan çeşitli dolaylı gelişmelere sahne olmuştur. İki ülke ilişkilerini Suriye iç savaş’ında en çok etkileyen meseleler ise Esad Rejimi, Güvenli Bölge, DEAŞ ve PYD/YPG meseleleri olmuştur. 

Önümüzde duran gerçek, Türkiye’nin içinde yer almadığı bir oyun ile kuşatılmak istenmesidir. Türkiye’nin bu oyundan başarıyla çıkmasının olmazsa olmazı, bölgede ağırlığı bulunan ABD, Rusya ve İran’ın her an fikir değiştirip birlikte hareket edebilecekleri bir yola girmelerinin varsayımından hareketle, hazırlıklarını yapması ve bu yönde stratejiler geliştirmesidir. Böylece, beka sorunu olarak gördüğümüz problemlerden kurtulmuş oluruz...

Kaynakça:

Çelikkol, Oğuz. (2015). İçimizdeki Komşu Suriye. İstanbul: Bilgesam.

Dalay, Galip (2021) US-Turkey relations will remain crisis-ridden for a long time to comes. 

Danforth, N. (2019). Containing the US-Turkish Crisis After the S-400s. German Marshall Fund of the United States. https://www.bbc.com/turkce/haberlerdunya-41239093 / 01.10. 2021.

Esad, B. (2011). Interview With Syrian President Bashar al-Assad. https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703833204576114712441122894 /01.10.2021. 

EuroNews. (2020). Suriye’nin kuzeyinde hangi güçler bulunuyor? PYD, YPG, SDG ve Milli Ordu nedir? https://tr.euroNews.com/2020/02/27/suriye-hangigucler-one-cikiyor-pyd-ypg-sdg-ve-milli-ordu-nedir-sdg-idlib-baris-pinar /01.10.2020. 

Gambino, L. (2019). US House overwhelmingly votes to recognize Armenian genocide. https://www.theguardian.com/us-News/2019/oct/29/us-houseoverwhelmingly-votes-to-recognize-armenian-genocide /01.10.2021. 

Hale, William. (2019). Türkiye, ABD, Rusya ve Suriye İç Savaşı. Insight Turkey, 21(4), 25-40.

Köse, Güçlü. (2021). 2014 Sonrası Suriye İç Savaşı’nın Türkiye-ABD İlişkilerine Etkisi, Kocaeli Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, Y. Lisans Tezi, Kocaeli.

Roberts, W. (2019). US House advances bill imposing sanctions on Turkey over Syria. https://www.aljazeera.com/News/2019/10/30/us-house-advances-billimposing-sanctions-on-turkey-over-syria /01.10.2021. 

Werz, M., Hoffman, M. (2015). The U.S.-Turkey Partnership: One Step Forward, Three Steps Back. https://cdn.americanprogress.org/wpcontent/uploads/2015/03/USTurkeyPartnershipbrief2.pdf?_ga=2.195749740.1967050721.1620349286-1299649057.1620349286 /01.10.2021

Zanotti, J. (2014). Turkey: Background and U.S. Relations. Washington: Congressional Research Service. R41368.